بیماری دیابت
طی سالهای اخیر افزایش شیوع بیماری دیابت در جهان، این بیماری را به بزرگترین اپیدمی تاریخ تبدیل کرده است. تا پایان سال 2017 بیش از 425 میلیون نفر از مردم 20 تا 79 سال دنیا مبتلا به دیابت بودند که تا سال 2045 بالغ بر 619 میلیون نفر خواهند شد. در سال 2015 برای اولین بار تعداد کودکان و نوجوانان کمتر از 14 سال در جهان که مبتلا به دیابت نوع یک هستند از مرز نیم میلیون نفر گذشت. در حال حاضر یک میلیون کودک و نوجوان کمتر از 19 سال مبتلا به دیابت نوع یک هستند. سالانه 4 میلیون نفر به دلیل این بیماری جان خود را از دست میدهند. از طرف دیگر 392 میلیون نفر در جهان دچار اختلال تحمل گلوکز هستند که در صورت عدم مداخله موثر اغلب آنها مبتلا به دیابت خواهند شد. در حال حاضر حداقل 11 درصد جمعیت بالای 25 سال کشورمان مبتلا به دیابت هستند و حداقل 25 درصد آنان از بیماری خود آگاه نیستند. دیابت شایعترین بیماری متابولیک است. این بیماری انواع مختلفی دارد، ولی بهطورعمده به دو گروه کلی: دیابت نوع 1 و دیابت نوع 2 تقسیممیشود. بیش از 90% بیماران مبتلا به دیابت نوع 2 هستند و حدود 10% از دیابت نوع 1 رنجمیبرند. بیشتر افراد مبتلا به دیابت نوع 2 بزرگسال و چاق هستند، اما دیابت نوع 1 بیشتر در کودکان و نوجوانان دیدهشده و باعث لاغری و ضعیفشدن بیماران میشود. متاسفانه امروزه با شیوع روز افزون کم تحرکی و چاقی در کودکان و نوجوانان شاهد بروز دیابت نوع 2 در سنین پایین تر هستیم. عامل بروز دیابت نوع 1 کـاهش یا عدم ترشح هورمونی به نـام انسولین است. بهطور معمول، در دیابت نوع 2 مقدار ترشح انسولین طبیعی است و یا حتی افزایشیافته، اما سلولهای بدن حساسیت خود را به انسولین ازدست دادهاند که این وضعیت مقاومت به انسولین نامیدهمیشود.
علائم و نشانه های دیابت
علائم و نشانههای بیماری دیابت در نوع 1 و 2 بهشرح ذیل است:
نوع 1
علائم دیابت نوع 1 معمولاً شدید و ناگهانی است. این علائم عبارتند از:
1. تشنگی زیاد و نوشیدن آب بسیار(پرنوشی)،
2. گرسنگی(پرخوری)،
3. ادرار زیاد(پرادراری)،
4. خستگی زیاد،
5. کمشدن وزن بدن و لاغری،
6. تاری دید.
نوع 2
مهم ترین علامت دیابت نوع 2 بی علامتی است.
بدلیل افزایش تدریجی قند خون در این گروه از بیماران اغلب علامتی وجودندارد و یا غیراختصاصی است. برخی از این علائم عبارتند از:
1. احساس خستگی و بیحوصلگی،
2. گرسنگی،
3. تشنگی،
4. احساس سوزش در انگشتان دست و پا،
5. کاهش وزن،
6. ادرار شبانه،
7. اختلال در بینایی،
8. عفونتهای مکرر،
9. تأخیر در بهبود زخمها و بریدگیها.
بعضی از علائم فوق ناشی از عوارض دیابت است و سالها پس از ابتلا به دیابت ظاهرمیشود. گاهی اوقات، ابتدا عوارض دیابت مشاهدهمیشوند و بعد به ابتلای چندساله به دیابت پیبرده میشود.
علت اصلی بیماری دیابت هنوز بهطور کامل شناختهنشده، اما برخی از مهمترین دلایل بروز بیماری دیابت به شرح زیر است:
نوع 1
1. استعداد ژنتیکی(ارثی)،
2. اختلالها و بیماری سیستم ایمنی بدن(سیستم ایمنی بـدن بـه اشتباه علیه سلولهـای سازندهی انسولین موادی میسـازد که این سلولها را ازبین میبرد)،
3. بعضی ویروسها،
4. فشارهای عصبی یا استرسها.
نوع 2
در افراد بزرگسال(بـا سن بیش از 30 سال) عواملی ازقبیل اضـافهوزن و چـاقی، کمتـحرکی یا عدم فعالیت بدنی(ورزش)، سابقهی فامیلی و ارثی، چربی و فشارخون بالا مهمتـرین علل بروز دیابت نوع 2 است.
دیابت درمان قطعی ندارد، ولی قابل کنترل است. شاید در آینده علاج قطعی دیابت امکانپذیر شود، اما درحال حاضر فقط میتوانیم با کنترل قند خون در محدودهی طبیعی از بروز عوارض دیابت پیشگیریکنیم.
1. رژیم غذایی و محدودکردن انرژی(کالری) دریافتی،
2. فعالیت بدنی و ورزش دائمی و منظم،
3. تزریق انسولین،
4. آموزش و پایش دائمی مقدار قند خون(خودمراقبتی).
1. رژیم غذایی و محدودکردن انرژی(کالری) دریافتی،
2. فعالیت بدنی و ورزش دائمی و منظم،
3. استفاده از داروهای کاهندهی قند خون،
4. آموزش و پایش دائمی مقدار قند خون(خودمراقبتی).
روند دیابت در نوع 1 و 2 به شرح ذیل است:
کمبود یا فقدان انسولین علت اصلی دیابت در کودکان و نوجوانان(دیابت نوع 1) است. سلولهای تولیدکنندهی انسولین در پانکراس(لوزالمعده) این افراد آسیب دیده و یا کاملاً ازبین رفتهاند.
انسان برای ادامهی حیات و انجام کار نیازمند انرژی است. انـرژی لازم نیز ازطریق خـوردن غذا تأمین میشود. غذا بهطور کلی شامل کربـوهیدراتها(قند، نشاسته و ...)، چربیهـا(روغن و چربیها) و پروتئینها(گوشت، ماهی، مرغ و ...) است.
پس از جویدن و بلعیدن، مواد غذایی وارد معده شده و به کمک اسید معده بـه ذرات کوچکتر تبدیل میشود. این ذرات بهسـوی رودهی کوچک هدایتمیشـوند و از سلولهای دیوارهی رودهی کوچک جذبشده و بهطورعمده بـه شکل گلوکز وارد جـریان خـون میشونـد و بهسوی سلولهای بدن میروند. با افزایش میزان قند(گلوکز) در خـون، پانکراس تحریک شده و انسـولین ترشحمیکند. انسولین همراه بـا جـریان خـون در بدن توزیعشـده و در نقاط مشخصی روی دیوارهی سلولها قرارمیگیرد. با اتصال انسولین به دیوارهی سلولی مسیری برای ورود قند به داخل سلول ایجادمیشود و قند جهت ذخیرهشدن یا تأمین انرژی وارد سلول میگـردد. با کـاهش مقدار قند خون، پانکراس تـرشح انسولین را کمکـرده یـا متوقفمیکند. اگر انسولین وجـود نداشتهباشـد، قنـد وارد سلولهـا نمیشود و مقدار آن در خون افزایشمییابد؛ درحالی که سلولهـا از چربی بهعنوان منبع تأمین انرژی استفادهمیکنند. مصرف چربی بـرای سلول مشکلتـر از قنـد است. سلول بـا سوزاندن چربی، انرژی مورد نیاز خـود را بـهدست میآورد و البته مواد زائدی به نام کتون نیز تولیدمیشود. با افزایش مقدار کتون در بدن، وضعیتی به نام کتواسیدوز بهوجود میآید. در این اوقات تشنگی، خشکی دهان، تکرر ادرار، درد شکم و درنهایت بیهوشی و اغما در بیمار رخمیدهد.
کتواسیدوز یک اورژانس پزشکی است و درصـورتی که بـهموقع درمان نشود، مرگ بیمار حتمی است. خوشبختانه کنترل صحیح و دقیق قند خون باعث پیشگیری از کتواسیدوز میشود. اصول کلی درمان کتواسیدوز شامل تجویز مایعات و انسولین است.
کنترل و درمان دیابت نـوع 1 با تزریق انسولین امکانپذیر است. بیماران روزانه یک یا چند نوبت انسولین را بهصورت زیرجلدی به خـود تزریقمیکننـد. این روش تزریق دردناک نیست. نکتهی مهمی که مصرفکنندگان انسولین لازم است بدانند احتمال کاهش شدید قند خون که بهاصطلاح هیپوگلیسمی نامیدهمیشود، متعاقب تزریق انسولین است. درصورتی که انسولین بیش از حد تزریقشود و یا خوردن یک وعده غذا فراموششود و یا فعالیت بدنی شدیدتری نسبت به بقیهی اوقات انجامشود، مقدار قند خون بسیار کاهشیافته و احساس گرسنگی، سردرد و سرگیجه بهوجود میآید. هیپوگلیسمی درصورت عدم اقدام فوری به تشنج، عدم هوشیاری، بیهوشی و درنهایت مرگ منجرمیشود.
از آنجـا که سلولهـای مغز فقط از سوزاندن قنـد، انـرژی مـورد نیـاز خود را بـهدست میآورند، کـاهش شـدیـد قند خون بـرای مـدت کـوتـاهی سبب آسیب سلولهـای مغزی میشـود. این آسیب برگشتنـاپذیر و دائـمی است.
با توجـه بـه مطالب فوق درصورت بهوجود آمـدن علائم هیپوگلیسمی بایـد بـه بیمار مقداری کربوهیدرات بدهیم. اگـر علائم شدید است و بیمار هوشیار است مقداری کربوهیدرات مانند قند یا شکلات که سریع جذبمیشود به بیمار میدهیم و درصورتی که بیمار هوشیار نبوده و یا بیهوش باشد، لازم است که بهسرعت مقداری محلول گلوکز هیپرتونیک طبق دستور پزشک بـه وی تزریقشـود.
نوع 2
علل اصلی بروز دیابت نوع 2 از نوع 1 متفاوت است. برخلاف مبتلایان به نوع 1 که قادر به ساخت انسولین نیستند، در بیماران این گروه(نوع 2) در اوایل بیماری به مقدار کافی یا حتی بیش از حد نیاز انسولین ساختهمیشود؛ اما انسولین موجود در خون قادر بـه تسهیل ورود گلوکز(قنـد) بـه درون سلولهـا نیست. در سطح تمام سلولهای بدن گیرندههای انسولین قراردارند. این گیرندهها و انسولین نقش قفل و کلید را بازیمیکنند، هنگامی که انسولین(کلید) به گیرندهها(قفل) متصلمیشود سلولها به گلوکز اجازهی ورود میدهند. در دیابت نوع 2 یـا شکل انسولین تغییرکرده و یـا گیرندههـای سلولها، انسولین را شناسایینمیکنند و بنابراین سلول اجازهی ورود به گلوکز(قند) نمیدهـد و درنتیجه مقدار قند در خـون افزایشمییابد. عدم پاسخدهی سلولها به انسولین را مقاومت به انسولین مینامند. البته در برخی از مبتلایان به دیابت نوع 2 نیز مقدار انسولین ساختهشده توسط سلولهای لوزالمعده(پانکراس) کاهشمییابد.
بههر حال مقاومت به انسولین و یا کاهش تولید انسولین سبب بروز دیابت نوع 2 میشود و عوامل ارثی و محیطی دلایل اصلی پیدایش این اختلالها هستند.
استعداد ژنتیکی در بروز دیابت نوع 2 بیش از دیابت نوع 1 نقش دارد، بههمین دلیل است که در بیشتر افراد مبتلا به دیابت نوع 2 سابقهی خانوادگی مثبت وجود دارد، یعنی یک یا چند نفر از بستگان درجه یک بیماران نیز مبتلا به دیابت هستند.
چاقی مهمترین عامل محیطی دخیل در بروز دیابت نوع 2 است. افزایش چربی در بدن باعث افزایش مقاومت به انسولین و بنابراین بالارفتن قند خون میشود. بههمین دلیل است که دیابت نوع 2 در بیش از نیمی از موارد با ورزش و رژیم غذایی ـ که باعث کاهش وزن میشود ـ درمان میگردد.
کمتحرکی و مصرف غذاهای پرانرژی که مشخصه شیوه زندگی در شهرهای بزرگ و صنعتی است، عامل بروز دیابت نوع 2 است. این شیوهی زندگی که به چاقی منجرمیشود، شیوهی زندگی غربی هم نامیده شدهاست.
کمای هیپراسمولار وضعیتی شبیه کتواسیدوز است که در افراد مسن مبتلا به دیابت نوع 2 رخمیدهد. افزایش قند خون و عدم دریافت مقدار کافی مایعات در مدت زمان طولانی به این وضعیت منجرمیشود. در هر فرد مسن با اختلال هوشیاری باید به فکر این عارضه بود. علائم اصلی کمای هیپراسمولار عبارتند از:
– تشنگی و پرنوشی چندروزه،
– علائم عصبی از اختلال هوشیاری تا اغما،
– افزایش حجم ادرار و علائم کمآبی بدن.
عفونتها شایعترین علل بروز کمای هیپراسمولار هستند(عفونتهای ریوی و ادراری). عدم مصرف قرصهای کاهندهی قند خون یا انسولین، مصرف برخی داروها و عدم دسترسی کافی به آب، برخی دیگر از علل بروز این عارضه هستند.
عوارض زودرس و دیررس دیابت
کتواسیدوز، کمای هیپراسمولار و هیپوگلیسمی را عـوارض زودرس دیـابت مینامنـد. کتـواسیدوز در بیماران مبتلا بـه دیـابت نـوع 1 رخمیدهـد و کمای هیپراسمولار در بیماران مبتلا بـه دیـابت نـوع 2 بهوجود میآید و هیپوگلیسمی در هر نوع دیابت ظاهرمیشود. این عـوارض که ممکناست به دفعات مکرر رخدهند، تهدیدکنندهی حیات هستند، اما درصورت درمان صحیح و سریع کاملاً بهبودمییابند. اما عوارض دیـررس دیـابت که اغلب چنـد سال پس از ابتلا بـه دیابت بهوجـود میآیند، متعدد بوده و درصورت عدم کنترل دقیق قند خون به ناتوانی و زمینگیری منجرمیشوند.
عوارض دیررس دیابت تقریباً تمام دستگاههای بدن را درگیر میکنند و به دو گروه اصلی تقسیممیشوند:
1. بیماریهای عروق خونی کوچک(عوارض میکروواسکولار)،
2. بیماریهای عروق خونی بزرگ(عوارض ماکروواسکولار).
بیماریهای درگیرکنندهی عروق خونی کوچک یا عوارض میکروواسکولار عبارتند از:
1. بیماریهای چشمی(رتینوپاتی)،
2. بیماریهای کلیوی(نفروپاتی)،
3. بیماریهای دستگاه عصبی(نوروپاتی).
بیماریهـای درگیرکنندهی عـروق خونی بزرگ یـا عوارض ماکروواسکولار بـهطورعمـده عروق قلب(شریانهای کرونر) و مغز را گـرفتارمیسازند و سبب سکتههای قلبی و مغزی میشوند.
یکی از عوارض دیررس مهم دیابت که ناشی از درگیری توأم میکرو و ماکروواسکولار است، پای دیابتی نامیدهمیشود. در این بیماری ابتدا زخمی در انگشتان پا بهوجود میآید، ولی بهعلت اختلال در خونرسانی بهبودی حاصل نمیشود و زخم پیشرفتمیکند. درصورت عدم کنترل بیماری، عضو مبتلا دچار گانگرن(قانقاریا) شـده و برای جلوگیری از پیشرفت آن اندام مبتلا باید قطعشود. مرحلهی اول بیماری یعنی بهوجود آمدن زخم، اغلب بهدلیل بیحسی و عدم درک درد، فشار، گرما یا سرما است که ناشی از عوارض عصبی دیابت است. اما عدم بهبودی زخم بهدلیل اختلال در عروق و خونرسانی عضو مبتلا است و بنابراین عوارض میکرو و ماکروواسکولار هر دو در ایجاد پای دیابتی نقش دارنـد.
عدم تشخیص و درمان بهموقع عوارض دیابت درنهایت به نابینایی، نیاز به دیالیز یا پیوند کلیه، قطع پا و سکتههای قلبی و مغزی منجرمیشود.
همانگونه که قبلاً اشارهشد بیش از 90% بیماران، مبتلا به دیـابت نوع 2 هستند. دیابت نوع 1 و 2 از بسیاری جهات با یکدیگر متفاوت هستند. مقدار قنـد خون در دیـابت نوع 2 بـهتدریج و طی ماههـا و سالهـا بالا میرود، بنابـراین شروع این نوع بیماری علائم بالینی خاصی ندارد و در برخی مواقع بـهدلیل دیگری شناسایی میشـود. مشکلاتی ازقبیل کتواسیدوز و هیپوگلیسمی ناشی از مصرف انسولین نیز در این نوع بیماری بهندرت دیدهمیشود. کمای هیپراسمولار ناشی از افزایش درازمدت قند خون در مبتلایان به دیابت نوع 2 رخمیدهد.
اگرچه عوارض دیررس دیابت در تمام انواع دیابت دیدهمیشود، اما ترتیب ظهور و شدت آنها در دیابت نوع 1 و 2 متفاوت است. عوارض دیابت در مبتلایان به دیابت نوع 1 اغلب از چشمها و کلیهها شـروعمیشود، درحـالی که در دیابت نـوع 2 ابتدا عروق بزرگ درگیـر میشـوند و بنابـراین بیماریهای قلبی و سکتهها در دیابت نوع 2 شایع است.
چاقی و کمتحرکی در ابتلا بـه دیابت نـوع 2 نقش اسـاسی دارد، همچنین زمینهی ارثـی در دیابت نوع 2 نقش مهمتری دارد.
روش درمان دیابت نوع 1 استفاده از انسولین است که بـهصورت زیرجلدی تزریقمیشود. رعایت رژیم غذایی مناسب و انجام فعالیت بدنی منظم نیاز به انسـولین را کم میکند. در دیابت نوع 2 رژیم غذایی و انجام فعالیتهـای ورزشی مستمر یکی از اصول درمان است و درصورت عدم کنترل قند خون، استفاده از داروهای کـاهندهی قند خون توصیهمیشـود. بـرخی از مبتلایان به دیابت نوع 2 نیازمند تـزریق انسـولین هستند.
برخی خانمهای باردار ممکناست مبتلا به نوعی دیابت شوند که از انواع دیابت 1 و 2 متفاوت است. این نوع دیـابت، دیابت بارداری است و اغلب ظرف مـدت کوتـاهی پس از پایـان دورهی بارداری ازبین میرود؛ اما کنترل آن طی دوران بارداری اهمیت بسیاری دارد. درصورت عدم کنترل قند خون عوارض متعددی مادر و جنین را تهدیدمیکند. درمان دیابت بارداری با تزریق انسولین صورتمیگیرد و مصرف داروهای کاهندهی قند خون طی دوران بارداری ممنوع است.
علت دقیق بروز دیابت بارداری همچون انـواع دیگر دیابت ناشناخته است، اما دانشمندان عقیده دارند هورمونها، زمینهی ژنتیکی و چاقی نقش ویژهای در ایجاد این بیماری دارند.
طی دوران بارداری، جفت کـه وظیفهی تغذیـهی جنین را بـهعهده دارد مقادیـر زیادی از انواع هورمونها تـولیدمیکند. اگرچـه وجـود این هورمونها برای رشد جنین ضروری است، اما موجب اختلال در عملکرد انسولین و مقاومت به آن در بدن مادر میشوند.
تمام خانمهای باردار دچار درجههایی از مقاومت به انسـولین میشونـد، ولی تعداد کمی از آنها به دیابت بارداری مبتلا خواهندشد. دیابت بارداری معمولاً در هفتههای 28-24 حاملگی ظاهرمیشـود و بههمین دلیل خانمهای باردار در این هفتهها غربالگری میشوند تا درصورت ابتلا به دیابت بارداری بهسرعت شناسایی و درمان شوند.
بهعلت وجود مقاومت به انسولین، دیابت بارداری بیشتر شبیه دیابت نوع 2 است. اما همانگونه که قبلاً اشارهشد، درمان این بیماری همانند درمان دیابت نوع 1 با انسولین است.
دیابت بارداری در خانمهایی که قبل از حاملگی چاق هستند بیشتر دیدهمیشود و بنابراین کمکردن وزن قبل از بارداری به پیشگیری از ابتلا به این بیماری کمک میکند.
تمام زنان و مردان بالای 30 سال که حداقل یکی از مشخصات زیـر را داشتهباشند درمعرض خطر ابتلا به دیابت هستند:
1. افرادی که اضافهوزن دارند و یا چاق هستند(BMI بیش از 25).
2. افرادی که پدر، مادر، خواهر و یا برادر آنها سابقهی ابتلا به دیابت دارند.
3. افرادی که فشار خون ماکزیمم(یا حداکثر) مساوی یا بیشتر از mmHg140 و فشار خون مینیمم(یا حداقل) مساوی یا بیشتر از mmHg90 دارند(mmHg ≥).
4. زنانی که سابقهی دو بار یا بیشتر سقط خودبهخودی(بدون علت مشخص) و یا سابقهی مردهزایی و یا سابقهی بهدنیا آوردن نوزاد با وزن بیش از kg4 دارند.
5. زنانی که در یکی از بارداریهای قبلی خود سابقهی دیابت بارداری دارند.
6. زنان باردار(در هر گروه سنی).
7. افرادی که میزان کلسترول یا تریگلیسرید خون بالا دارند.
در ابتدا، بیمار باید بداند که کنترل دقیق قند خون چه اهمیتی دارد و در هر بار مـلاقات نکتههای زیر را به او آموزشدادهمیشود:
1. کنترل وزن،
2. برنامهی غذایی،
3. ورزش و فعالیتهای بدنی،
4. مراقبت از پا،
5. ترک مصرف دخانیات،
6. نحوهی مصرف و تزریق انسولین،
7. نکتههایی که فرد مبتلا به دیابت در هنگام ابتلا به سایر بیماریها باید رعایتکند.
1. کنترل وزن
از هر 10 نفر مبتلا به دیابت نوع 2 معمولاً 8 نفر آنها چاق هستند و نیاز به کاهش وزن دارند. بنابراین، فرد مبتلا به دیابت بایـد همیشه وزن خـود را در حـد طبیعی نگهدارد. برای تعیین وزن استـاندارد از نمودار نمایه تـودهی بدنی استفادهمیشود.
طبقهبندی نمایه تودهی بدنی
کمتر از 20 = کمبود وزن(لاغر)
9/24 – 20 = وزن طبیعی
9/29 – 25 = اضافهوزن
9/34 – 30 = چاقی متوسط(چاقی درجه یک)
9/39 – 35 = چاقی شدید(چاقی درجه دو)
40 به بالا = چاقی خیلی شدید(چاقی درجه سه)
2. برنامهی غذایی
باید به افراد مبتلا بـه دیابت دربارهی برنـامهی غذایی بهطور دقیق آموزشداد. نکتههایی کـه باید در برنامهی غذایی این بیماران رعایتشود عبارتند از:
– تعداد وعدههـای غذا را افزایشداده و در هـر وعده، مقدار غـذای مصرفی را متناسب با فعالیت بیمار کاهشدهند.
– افراد مبتلا به دیـابت بهخصوص بیماران لاغر و بیمارانی که قرص مصرفمیکنند و یا انسولین تزریقمینمایند، هرگز نباید یکی از وعدههای اصلی غذای خود را حذفکنند.
– از میوههای غیرشیرین و سبزیها در وعدههای غذایی به مقدار زیاد استفادهکنند.
– مصرف میوههـای شیرین مـانند انگور، خربزه، خرمـا، تـوت و همچنین خشکبار شیـرین مـانند توت خشک، کشمش، قیسی را در برنامهی غذایی خود محدودکنند.
– از حبوبات در برنامهی غذایی روزانه بیشتر مصرفکنند.
– نان سبوسدار مصرفکنند.
– قند و شکر و انواع شیرینی مانند آبنبات، شکلات، شیرینی، گز، سوهان و امثال آن را مصرفنکنند.
– از مواد نشاستهای مـانند نان، برنج، سیبزمینی، گندم، جـو و ماکارونی به میـزانی که موجب افزایش وزن نشود مصرفنماینـد.
– مصرف چربیها را کاهشدهند و به این منظور از سـرخکردن غـذا خودداری و آن را بهصورت آبپـز و کبابی تهیهکنند. از گوشتهـای کمچربی استفادهکنند و قبل از پخت، چربی گوشت و پوست مرغ را جداکنند. از شیر و مـاست کمچربی استفادهکرده، برای این کار شیر را جوشـانده و پس از سردشـدن چـربی آن را جداکنند. مصرف تخممـرغ را محدودکـرده و از گوشتهـای احشایی مانند جگر، مغز، قلوه و کلهپاچه کمتر مصرفکنند. به جـای خامه، کره و روغنهـای جامد از روغن مـایع و زیتون استفادهکنند.
توجه: بعضی از افراد مبتلا به دیابت میتوانند با نظر پزشک معالج خود روزه بگیرند.
3. ورزش و فعالیتهای بدنی
ورزش باعث کارایی بیشتر، کاهش وزن، احساس نشاط و تندرستی میشود. افزایش فعالیتهای بدنی در کنترل بیماری قند بسیار اهمیت دارد. ورزش و فعالیتهای بدنی باید متناسب با شرایط و وضعیت سلامت شخص باشد و بـهطور منظم و مستمر انجامگیـرد. زمـان ورزش بهتـر است عصر باشـد. این بیماران میتوانند ورزشهـای سبک مثل نـرمش و پیـادهروی انجامدهنـد. بههر حـال دربـارهی نوع ورزش میتوانند با پزشک مرکز بهداشتیدرمانی مشورتکنند.
4. مراقبت از پا
مراقبت از پای فرد مبتلا به دیابت بسیار اهمیت دارد. ممکناست دو عارضه برای آنها پیشآید:
– بیحسی و کرختی پا،
– عفونت و دیر بهبودیافتن زخم و جراحتهای پا.
بنابراین رعایت نکتههای ذیل در حفظ بهداشت پای افراد مبتلا به دیابت بسیار مهم است:
– هر روز پاهای خود را با آب ولرم و صابون بشویند و بین انگشتان خود را با حولهی نرم خشککنند.
– ناخنهای پا را کوتاه نگهدارند. نـاخن را مستقیم گرفته گوشههای آن را نگیرند و در ضمن ناخن نباید از ته گرفتهشود. درصورتی که دید بیمار مشکل داشتهباشد، شخص دیگری ناخنهای او را بگیرد.
– جوراب خود را روزانه عوضکرده و از جوراب نخی و ضخیم استفادهکنند.
– از کفش راحت، پاشنه کوتاه و پنجه پهن استفادهکنند.
– در خـانه از کفش راحتی و دمپـایی استفادهکنند و برای جلوگیـری از جـراحتهای احتمالی پا، با پای برهنه در منزل راه نرونـد.
– پاهای خود را روزانه ازنظر وجود قرمزی، تورم، تغییر رنگ، زخم، ترکخوردگی و ترشح اطراف ناخن بررسیکنند، و برای این منظور و مشاهدهی کف پا میتوانند از آینه استفادهنمایند.
– از نزدیککردن پای خود به آتش، بخاری، شوفاژ و هر وسیلهی گرمایی دیگر خودداریکنند.
5. ترک مصرف دخانیات
افراد مبتلا به دیابت که هر نوع دخانیات(سیگار، پیپ، چپق، قلیان و جویدن توتون) مصرفمیکنند، باید برای ترک تشویقشوند.
6. نکتههایی که فرد مبتلا به دیابت در هنگام ابتلا به سایر بیماریها باید رعایتکند
در مـواردی که شخص مبتلا به دیابت به بیماریهـایی ازقبیل سرمـاخوردگی، تب، اسهال و استفراغ مبتلاشود، باید اقدامهـای ذیل را انجامدهد:
– درصورت تزریق انسولین نباید مصرف آن را قطعکند.
– اگر قادر به خوردن غذاهای سفت نیست، بهتر است از غذاهای مایع مانند سوپ، آش، مایعات غیرشیرین، آب میوه و یا شیر استفادهنماید.
– باید در زمان بیداری به اندازهی کافی استراحتکند.
– درصورت ابتلا به عوارض شدید، مانند اسهال و استفراغ شدید حتماً به پزشک مراجعهکند.
برگرفته از کتاب کاردان و دیابت
اداره غدد و متابولیک
دفتر مدیریت بیماری های غیرواگیر